مهاباد شهرستانی زیبا در دل آذربایجان غربی است و از حیث جاذبه‌های طبیعی و باستانی حرف بسیاری برای گفتن دارد. همان‌طوری که از نقشه پیداست این شهر به دلیل قرار گرفتن در میان چندین کوه از رشته‌کوه‌های زاگرس، دارای طبیعتی زیبا و سرسبز است که مناظر دیدنی بسیاری را ایجاد کرده است و به همین دلیل به آن نگین آذربایجان غربی می‌گویند. وجود طبیعت بکر و دست‌نخورده با گونه‌های گیاهی و جانوری منحصربه‌فرد، به همراه مناظر خارق‌العاده به‌قدری بر فرهنگ بومی شهر مهاباد و اکوسیستم این شهر تأثیرگذار بوده که آن را به پررفت‌وآمدترین مقصد گردشگران داخلی و خارجی در استان تبدیل کرده است.
اما جاذبه‌های طبیعی تنها نیمی از محبوبیت و زیبایی‌های این شهر را رقم زده است. دلیل مهم دیگر که تمایل گردشگران برای سفر به این شهر را تقویت کرده، وجود آثار باستانی و تاریخی ارزشمندی است که در این منطقه وجود دارد. با توجه به کاوش‌های صورت گرفته توسط باستان شناسان و دانشمندان، این نکته به اثبات رسیده که مهاباد در سده‌های هزاره اول پیش از میلاد مسیح به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین سکونتگاه‌های بشر در ایران باستان به شمار می‌رفته است.
فرهنگ بومی شهر مهاباد، سوغات و جاهای دیدنی مهاباد به‌قدری زیبا و ارزشمند است که پیشنهاد می‌کنیم در میان سفرهای خود به شهرهای مختلف ایران برای حداقل یک‌بار، سری به مهاباد زده و به گشت‌وگذار در میان نقاط دیدنی آن مشغول شوید. در این مقاله قصد داریم مروری بر جاذبه‌های گردشگری مهاباد و نکات قابل‌توجه برای سفر به آن داشته باشیم.
سرفصل‌های عنوان شده در این مقاله عبارتند از:
• اطلاعات جغرافیایی مهاباد
• تاریخ مهاباد
• جاذبه‌های دیدنی
• سوغات مهاباد
اطلاعات جغرافیایی مهاباد
شهرستان مهاباد که یکی از ۱۴ شهرستان استان آذربایجان غربی به شمار می‌رود در مرکزیت خود، شهر مهاباد را در اختیار دارد. جمعیت مهاباد در بخش شهرستان بر اساس سرشماری سال ۹۵ برابر ۲۳۷ هزار نفر و جمعیت شهر مهاباد نیز برابر ۱۶۸ هزار نفر است. ارتفاع شهر مهاباد از سطح دریا ۱۳۲۰ متر بوده و به دلیل قرارگیری در مناطق سردسیری میانگین دمای سالانه¬ی آن ۱۲ درجه و میانگین بارش سالانه نیز ۳۹۰ میلی‌متر است. شدت سرما و بارش برف و باران در این منطقه به‌گونه‌ای است که به طور معمول، در سال، ۸۰ روز یخبندان صورت می‌گیرد و گاهی اوقات نیز دسترسی به روستاها و شهرهای این منطقه به دلیل برف سنگین برای مدتی مسدود می‌شود. بنابراین باید توجه داشت که اگر از تجهیزات و امکانات مناسبی برخوردار نیستید، فصول سرد سال زمان مناسبی برای سفر نخواهد بود و بهتر است سفر خود را به بهار و تابستان موکول کنید.
اما اگر شرایط سفر در زمستان را دارید بی‌شک با مناظر بی‌نظیری از طبیعت سفیدپوش کوهستان‌ها و دشت‌های اطراف مهاباد مواجه خواهید شد که فرصت ارزشمندی برای علاقه‌مندان خواهد بود.
تاریخ مهاباد
مهاباد در گذشته به نام ساوجبلاق شناخته می‌شد و نام‌های دیگری همچون داروشاه و دارایاس نیز در طول تاریخ بر آن نهاده شده بود. بر اساس آثار به‌دست‌آمده از کاوش‌های باستان‌شناسی، قدمت این منطقه با تمدن شوش برابری می‌کند به طوریکه انتظار می‌رود در ۳۵۰۰ سال پیش از میلاد این منطقه دارای تمدن و رونق قابل توجهی بوده باشد.
به واسطه همین تاریخ کهن و باستانی، فرهنگ بومی مهاباد و مردمان آن از غنای بالایی برخوردار است. ضمن اینکه اماکن باستانی بسیاری از دوران گذشته برجای‌مانده که امروزه به جاهای دیدنی و نقاط گردشگری آن تبدیل شده است. این در حالی است که اگر به نقشه مهاباد بنگرید متوجه می‌شوید شهر خیلی گسترده نبوده و در چنین فضای نسبتاً کوچکی وجود تعداد بالای آثار ارزشمند تاریخی حائز اهمیت است.
جاذبه‌های دیدنی
اگر به مهاباد سفر کردید فهرستی شامل دیدنی‌ترین نقاط و جاذبه‌ها پیش روی شماست که هیچ یک از آنها را نباید از دست داد. یکی از اصلی‌ترین جاهای دیدنی مهاباد محوطه تاریخی برده کنته است که در فاصله ۷ کیلومتری شهر قرار دارد. پیشینه این مکان تاریخی به هزاره قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد و حفاری‌های بسیاری در رابطه با کشف رازهای تاریخی این مکان صورت گرفته که همچنان بسیاری از آنها سر به مهر مانده‌اند.
گور دخمه سنگی فخریگاه، دیگر نقطه از جاهای دیدنی مهاباد است که به دوران مادها بازمی‌گردد. این محل همچون ایوان در دل کوه حفر شده است ولیکن هیچ‌گونه ورودی و مدخلی ندارد. ستون‌ها و پا ستون‌های به‌جامانده از آن سالم و استوار هستند و در درون ایوان نیز قبرهایی با عمق نیم متر و تحت عنوان گور دخمه قرار دارند که برای دفن اجساد مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند.
اما اگر به دنبال جاذبه‌های دیدنی در زیرِ زمین می‌گردید، می‌توان مسیر مهاباد به بوکان را پیش گرفت و به غار سهولان رسید که به عنوان دومین غار آبی بزرگ ایران به شمار می‌رود و پر از پدیده‌های زمین‌شناسی است. این غار دارای دو دهانه آب است و عمق آب گاهی تا ۳۲ متر می‌رسد که از این حیث کم‌نظیر است. هوای درون غار بسیار سرد و خنک است و بلافاصله پس از ورود به آن متوجه اختلاف دمای ۱۰ تا ۱۵ درجه با محیط خارج غار خواهید شد
اگر به دنبال جاذبه‌های دیدنی در زیرِ زمین می‌گردید می‌توان مسیر مهاباد به بوکان را پیش گرفت و به غار سهولان رسید که به‌عنوان دومین غار آبی بزرگ ایران به شمار می‌رود.
تالاب کانی برازان نیز با وسعت ۹۲۷ هکتار یکی از بزرگ‌ترین تالاب‌های ایران به شمار می‌رود که سالانه پذیرای طیف عظیمی از پرندگان مهاجر همچون فلامینگو، پلیکان، پرستو و غیره است. تاکنون بیش از ۷۰ گونه پرندگان آبزی و کنار آبزی در این تالاب شناسایی‌شده و به همین دلیل یکی از اصلی‌ترین مناطق برای طبیعت گردان و علاقه‌مندان به پرنده‌نگری در کشور محسوب می‌شود.
دریاچه سد مهاباد نیز از جاذبه‌های دیدنی و محلی مناسب برای ماهی گیری، شنا، کمپینگ، عکاسی و طبیعت‌گردی به شمار می‌رود که دارای مناظر فوق‌العاده و طبیعت سرسبز است.
حال اگر قصد دارید سری هم به اماکن تاریخی درون شهر مهاباد بزنید می‌توانید به موزه مردم‌شناسی و حمام میرزا رسول رجوع کنید. علاوه بر معماری ارزشمند بنا که به دوره صفویان و قاجاریان بازمی‌گردد، تجربه دیدن اجزا و ویژگی‌های حمام‌های قدیم همچون گرمخانه و سربینه که در گذشته توسط مردمان استفاده می‌شد، جالب توجه خواهد بود.
دیگر انتخاب شما می‌تواند مسجد جامع مهاباد یا مسجد سرخ باشد که به دلیل معماری منحصربه‌فرد در طاق، گنبد و شبستان و همچنین به واسطه کهن بودن این عمارت که به دوران اسلامی بازمی‌گردد یکی از زیباترین آثار به‌جامانده در این شهر است.
سوغات مهاباد
صنایع دستی در مهاباد همچون تمام شهرها و روستاهای مناطق کردنشین و ترک‌نشین غرب کشور از رواج و محبوبیت بالایی برخوردار است و می‌توان مهم‌ترین سوغات مهاباد را ساخته‌های دست زنان و مردان این سرزمین عنوان کرد. برخی از صنایع‌دستی که در بازارهای محلی و توسط هنرمندان مهاباد به فروش می‌رسند عبارتند از: قالی¬بافی، رودوزی، جاجیم، قلاب‌بافی، چاروق و گلیم، منجوق‌دوزی، سکه و پولک‌دوزی، قرقره بافی، سجاده بافی و سوزن‌دوزی.
تجربه غذاها و شیرینی‌های محلی نیز می‌تواند یکی از به‌یادماندنی‌ترین خاطرات سفر شما به مهاباد باشد. در اینجا می‌توان انواع غذاها همچون آش دوکلیو، دلمه کلم، سنگه سیر، ماشینه، بربه سل و نیسکینه و شانی کباب را امتحان کرد. کولیچه و شورمزه نیز جزء میان وعده‌های خوشمزه مهاباد به شمار می‌روند. نان کلانه و نان پنجه کش نیز محبوب ترین سوغات مهاباد هستند که می‌توانید آن را در شهر بخرید و مزه ی آن ها را امتحان کنید.
جاهای دیدنی و جاذبه‌های مهاباد کم نیست و برای دیدن تمام آنها به بیش از یک روز زمان در برنامه مسافرت خود احتیاج خواهید داشت. در این متن تنها برخی از شاخص‌ترین این بناها و اماکن طبیعی و تاریخی بیان شد و برای آشنایی با تمام آنها به مطالعه و جست‌وجوی بیشتری نیاز است. علاوه بر آن آشنایی با فرهنگ بومی شهر مهاباد و یا سوغات این شهر نیز تجربه دل‌چسبی خواهد بود که نیازمند بررسی و صرف وقت بیشتری است. با این حال به نظر می‌رسد بهترین راه برای آشنا شدن با این جاذبه‌های دیدنی رفتن به آنها و بازدید از نزدیک باشد که هم سفری لذت‌بخش برای ما رقم خواهد زد و هم موجب افزایش اطلاعات هر یک از ما نسبت به جاذبه‌های گردشگری در اقصی نقاط کشورمان خواهد شد.